กายภาพบำบัดคืออะไร? ใครควรเริ่มต้น และมีประโยชน์อย่างไรกับชีวิตประจำวัน

กายภาพบำบัดเป็นหนึ่งในแขนงของวิทยาศาสตร์สุขภาพที่หลายคนอาจเคยได้ยิน แต่ยังไม่เข้าใจอย่างชัดเจนว่าคืออะไร และมีประโยชน์อย่างไรต่อชีวิตประจำวันของเรา บทความนี้จะพาคุณไปทำความรู้จักกับกายภาพบำบัดอย่างครอบคลุม ตั้งแต่คำนิยามที่ถูกต้อง วิธีการรักษา ไปจนถึงประโยชน์ที่คุณอาจไม่เคยรู้มาก่อน ซึ่งจะทำให้คุณเห็นว่ากายภาพบำบัดเป็นเรื่องใกล้ตัวและมีความสำคัญต่อสุขภาพที่ดีของทุกคน

กายภาพบำบัด (Physiotherapy หรือ Physical Therapy) คือวิชาชีพทางการแพทย์ที่เกี่ยวข้องกับการป้องกัน รักษา และฟื้นฟูสุขภาพและการเคลื่อนไหวของร่างกาย โดยใช้วิธีการทางกายภาพเป็นหลัก เช่น การออกกำลังกายเพื่อการรักษา การใช้เทคนิคด้วยมือ และการใช้เครื่องมือทางกายภาพบำบัด โดยมีเป้าหมายเพื่อแก้ไขความผิดปกติ ลดอาการปวด และส่งเสริมให้ผู้ป่วยสามารถกลับมาเคลื่อนไหวและใช้ชีวิตได้อย่างเต็มศักยภาพ โดยไม่เน้นการใช้ยาหรือการผ่าตัดเป็นหลัก

นักกายภาพบำบัดคือผู้เชี่ยวชาญที่สามารถตรวจประเมินร่างกาย วิเคราะห์ปัญหาของระบบกระดูก กล้ามเนื้อ และระบบประสาทได้อย่างละเอียด จากนั้นจึงวางแผนการรักษาที่เหมาะสมกับสภาพร่างกายและเป้าหมายของผู้ป่วยแต่ละคน โดยมุ่งเน้นการฟื้นฟูสมรรถภาพทางกายและป้องกันการกลับมาบาดเจ็บซ้ำในอนาคต

มีหลักการทำงานที่หลากหลาย โดยสามารถแบ่งออกเป็นหมวดหมู่หลักๆ เพื่อให้เข้าใจง่ายได้ดังนี้

• การบำบัดด้วยการเคลื่อนไหวและการออกกำลังกาย (Movement and Exercise Therapy) เป็นการใช้การออกกำลังกายที่ออกแบบมาโดยเฉพาะ หรือการเคลื่อนไหวแบบพิเศษเพื่อรักษาและฟื้นฟูร่างกาย เช่น การออกกำลังกายเพื่อเสริมสร้างความแข็งแรงของกล้ามเนื้อ การเพิ่มความยืดหยุ่นของข้อต่อและเส้นเอ็น และการปรับปรุงการทำงานของระบบต่างๆ ในร่างกาย เช่น ระบบการทรงตัว หรือการทำงานของปอดและหัวใจ
• การบำบัดด้วยมือ (Manual Therapy) เป็นเทคนิคการรักษาที่นักกายภาพบำบัดใช้มือโดยตรงในการตรวจและรักษา เช่น การนวดคลึงเพื่อคลายกล้ามเนื้อที่ตึงตัว (Soft Tissue Mobilization) การขยับข้อต่อที่ติดขัดอย่างนุ่มนวล (Joint Mobilization) หรือการยืดกล้ามเนื้อในท่าทางที่เฉพาะเจาะจง เพื่อลดอาการปวดและเพิ่มช่วงการเคลื่อนไหว
• การบำบัดด้วยเครื่องมือทางกายภาพบำบัด (Physical Modalities) เป็นการใช้อุปกรณ์หรือเครื่องมือพิเศษต่างๆ ที่ใช้หลักการทางฟิสิกส์เข้ามาช่วยในการรักษา เช่น การใช้คลื่นไฟฟ้า (Electrical Stimulation) เพื่อลดปวดหรือกระตุ้นกล้ามเนื้อ การใช้คลื่นเสียงความถี่สูง (Ultrasound Therapy) เพื่อลดการอักเสบและคลายเนื้อเยื่อในชั้นลึก การใช้ความร้อน ความเย็น หรือแสงเลเซอร์ เพื่อลดการอักเสบ บรรเทาอาการปวด และส่งเสริมการซ่อมแซมของเนื้อเยื่อ
• การให้ความรู้และคำแนะนำ (Patient Education and Advice) เป็นส่วนที่สำคัญอย่างยิ่ง นักกายภาพบำบัดจะสอนและให้ความรู้แก่ผู้ป่วยเกี่ยวกับสภาวะของตนเอง การปรับเปลี่ยนท่าทางที่ถูกต้องในการทำงานและการใช้ชีวิตประจำวัน การจัดสภาพแวดล้อมให้เหมาะสมตามหลักสรีรศาสตร์ และให้แนวทางการป้องกันการบาดเจ็บซ้ำ เพื่อให้ผู้ป่วยสามารถดูแลตนเองได้อย่างยั่งยืน

หลายคนอาจเข้าใจผิดว่ากายภาพบำบัดเป็นเพียงการรักษาสำหรับผู้ที่มีอาการบาดเจ็บรุนแรงหรือผู้ป่วยหลังผ่าตัดเท่านั้น แต่ในความเป็นจริงแล้ว กายภาพบำบัดมีประโยชน์กับคนหลากหลายกลุ่มและหลากหลายช่วงวัย

• ผู้ที่มีอาการปวดเรื้อรัง เช่น อาการปวดหลัง ปวดคอบ่าไหล่ ปวดไหล่ หรือปวดข้อเข่า ที่เกิดจากการใช้ชีวิตประจำวันหรือการทำงานในท่าทางที่ไม่ถูกต้องเป็นเวลานาน กายภาพบำบัดจะช่วยค้นหาสาเหตุและแก้ไขที่ต้นตอของอาการปวด
• ผู้ที่ได้รับบาดเจ็บจากการเล่นกีฬา นักกีฬาหรือผู้ที่ชื่นชอบการออกกำลังกายที่ประสบอุบัติเหตุ หรือมีอาการบาดเจ็บจากการใช้งานกล้ามเนื้อมากเกินไป เช่น เอ็นอักเสบ กล้ามเนื้อฉีกขาด หรือผู้ที่ต้องการเพิ่มสมรรถภาพและความสามารถในการเล่นกีฬา
• ผู้สูงอายุ เพื่อช่วยชะลอความเสื่อมของร่างกาย ป้องกันการหกล้มโดยการฝึกการทรงตัวและความแข็งแรงของกล้ามเนื้อ ซึ่งจะช่วยให้ผู้สูงอายุสามารถใช้ชีวิตได้อย่างอิสระและปลอดภัยมากขึ้น
• ผู้ที่เป็นโรคเรื้อรังบางชนิด เช่น ผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง (Stroke) โรคพาร์กินสัน โรคเบาหวาน หรือโรคหัวใจ ที่ต้องการออกกำลังกายอย่างปลอดภัยภายใต้การดูแลและคำแนะนำของผู้เชี่ยวชาญ
• คนทำงานออฟฟิศ (กลุ่มอาการออฟฟิศซินโดรม) ผู้ที่ต้องนั่งทำงานเป็นเวลานานจนเกิดปัญหาเรื่องท่าทาง การปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ หรืออาการชาตามแขนและมือ การทำกายภาพบำบัดจะช่วยรักษาอาการและให้คำแนะนำในการปรับสรีระการทำงาน
• กลุ่มหญิงตั้งครรภ์และคุณแม่หลังคลอด เพื่อช่วยเตรียมร่างกายให้พร้อมสำหรับการตั้งครรภ์ ลดอาการปวดหลังหรือปวดสะโพกขณะตั้งครรภ์ และฟื้นฟูร่างกายหลังคลอด เช่น การกระชับกล้ามเนื้อหน้าท้องและอุ้งเชิงกราน

• การลดอาการปวดอย่างมีประสิทธิภาพและให้ผลดีในระยะยาว กายภาพบำบัดไม่เพียงแต่ช่วยบรรเทาอาการปวด แต่ยังมุ่งเน้นการค้นหาและแก้ไขสาเหตุของปัญหา ทำให้อาการปวดลดลงได้อย่างต่อเนื่องและลดโอกาสการกลับมาเป็นซ้ำ
• การเพิ่มความแข็งแรงและความยืดหยุ่นของร่างกาย การออกกำลังกายแบบเฉพาะเจาะจงที่ออกแบบโดยนักกายภาพบำบัดจะช่วยเสริมสร้างกล้ามเนื้อและเพิ่มช่วงการเคลื่อนไหวของข้อต่อ ทำให้การเคลื่อนไหวในชีวิตประจำวันสะดวกและคล่องตัวขึ้น และช่วยลดโอกาสการเกิดอาการบาดเจ็บได้
• การป้องกันการบาดเจ็บในอนาคต การเรียนรู้ท่าทางที่ถูกต้องในการเคลื่อนไหว การทำงาน และการออกกำลังกาย รวมถึงการเสริมสร้างความแข็งแกร่งของร่างกาย จะช่วยลดความเสี่ยงต่อการบาดเจ็บซ้ำหรือการบาดเจ็บใหม่ๆ ในอนาคต
• การปรับปรุงคุณภาพชีวิต เมื่อร่างกายแข็งแรงขึ้นและไม่มีอาการปวดรบกวน จะส่งผลให้การทำกิจวัตรประจำวัน การทำงาน การพักผ่อน และการเข้าสังคมมีคุณภาพที่ดีขึ้น
• การลดการพึ่งพายาแก้ปวด กายภาพบำบัดเป็นวิธีการรักษาที่ไม่ใช้ยาเป็นหลัก จึงช่วยลดความจำเป็นในการพึ่งพายาแก้ปวดหรือยาคลายกล้ามเนื้อ และช่วยลดความเสี่ยงจากผลข้างเคียงที่อาจเกิดขึ้นจากการใช้ยาในระยะยาว
• การเสริมสร้างความมั่นใจในการเคลื่อนไหว เมื่อร่างกายแข็งแรงและเคลื่อนไหวได้ดีโดยไม่มีอาการปวด จะทำให้เกิดความมั่นใจในการทำกิจกรรมต่างๆ ที่เคยทำได้หรือกิจกรรมใหม่ๆ ที่อยากจะลอง

นอกจากการรักษาแล้ว กายภาพบำบัดยังมีบทบาทสำคัญอย่างยิ่งในการป้องกันโรค โดยเฉพาะโรคที่เกี่ยวข้องกับระบบกล้ามเนื้อและกระดูก (Musculoskeletal Disorders) และโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง (NCDs) การออกกำลังกายอย่างถูกวิธีภายใต้คำแนะนำของนักกายภาพบำบัดช่วยเสริมสร้างความแข็งแรงของกระดูก ป้องกันโรคกระดูกพรุน และการมีกิจกรรมทางกายที่เหมาะสมยังช่วยลดความเสี่ยงต่อการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือด และโรคเบาหวานชนิดที่ 2 ได้ สำหรับผู้สูงอายุ กายภาพบำบัดช่วยฝึกการทรงตัวและความแข็งแกร่งของกล้ามเนื้อ ซึ่งเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่งในการป้องกันการล้ม ที่อาจนำไปสู่การบาดเจ็บรุนแรง เช่น การหักของกระดูกสะโพกได้

เมื่อไหร่ควรพบนักกายภาพบำบัด? คุณไม่จำเป็นต้องรอจนกว่าจะมีอาการเจ็บปวดรุนแรงจึงจะมาพบนักกายภาพบำบัด หากคุณมีอาการหรือความต้องการใดๆ ต่อไปนี้ ควรพิจารณาปรึกษาผู้เชี่ยวชาญ

• มีอาการปวดที่ไม่ดีขึ้นหลังจากพักผ่อนหรือดูแลตนเองเบื้องต้นแล้ว 2-3 วัน
• อาการปวดที่กลับมาเป็นซ้ำๆ ที่ตำแหน่งเดิม
• การเคลื่อนไหวที่จำกัดลง หรือรู้สึกว่าไม่คล่องตัวเหมือนเดิม เช่น ก้มได้ไม่สุด ยกแขนได้ไม่เต็มที่
• มีอาการชาหรือรู้สึกเสียวซ่าผิดปกติที่แขนหรือขา
• มีปัญหาเรื่องการทรงตัว หรือการเดินที่เปลี่ยนไป
• ต้องการคำแนะนำในการออกกำลังกายที่เหมาะสมกับสภาพร่างกายหรือโรคประจำตัวของคุณ

ในปัจจุบันที่เทคโนโลยีเข้ามามีบทบาทสำคัญในชีวิตประจำวัน ได้ก่อให้เกิดปัญหาสุขภาพในรูปแบบใหม่ๆ ที่เกี่ยวข้องกับการใช้งานอุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ เช่น Tech Neck หรืออาการปวดคอจากการก้มดูมือถือเป็นเวลานาน Mouse Shoulder หรืออาการปวดไหล่จากการใช้เมาส์คอมพิวเตอร์ในท่าที่ไม่ถูกต้อง หรือ Text Thumb หรืออาการปวดนิ้วโป้งจากการพิมพ์ข้อความบนมือถือซ้ำๆ นักกายภาพบำบัดในยุคนี้จึงมีความเข้าใจและสามารถปรับตัวให้เข้ากับปัญหาเหล่านี้ โดยสามารถพัฒนาเทคนิคและวิธีการรักษาที่เฉพาะเจาะจง รวมถึงการให้คำแนะนำเรื่องการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการใช้อุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์อย่างถูกต้องตามหลักสรีรศาสตร์

กายภาพบำบัดคือการลงทุนในสุขภาพระยะยาวที่คุ้มค่า ไม่ว่าคุณจะเป็นใครและอยู่ในวัยไหน การดูแลร่างกายด้วยกายภาพบำบัดอย่างถูกวิธีจะช่วยให้คุณมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น มีร่างกายที่แข็งแรง และพร้อมรับมือกับกิจกรรมต่างๆ ในชีวิตประจำวันได้อย่างเต็มศักยภาพ

หากคุณต้องการปรึกษาเรื่องกายภาพบำบัด หรือมีปัญหาเรื่องการเคลื่อนไหวและอาการปวด ที่ Zenista Clinic คลินิกกายภาพบำบัด เรามีทีมนักกายภาพบำบัดผู้มีประสบการณ์พร้อมให้คำแนะนำและการรักษาที่เหมาะสมกับคุณ ท่านสามารถเข้ารับบริการได้ที่ Zenista Clinic ซึ่งเราพร้อมให้บริการทั้งที่คลินิกกายภาพบำบัดชลบุรี และคลินิกกายภาพบำบัดเพชรบุรี

ติดต่อสอบถามข้อมูลเพิ่มเติมหรือนัดหมายล่วงหน้าได้ที่ Line ID: @zenista