การประเมินระยะข้อเข่าเสื่อม (Kellgren–Lawrence Grade) เมื่อไหร่ควรพบแพทย์หรือทำกายภาพบำบัด

หลายคนยังมองว่า “โรคข้อเข่าเสื่อม” เป็นเรื่องไกลตัวและเป็นโรคของผู้สูงอายุเท่านั้น

แต่ในปัจจุบัน เราพบว่าคนในวัยทำงานช่วงอายุ 20–40 ปี เริ่มมีอาการเจ็บเข่า ปวดเข่าขณะเดินขึ้นลงบันได หรือรู้สึกเจ็บแปลบที่ข้างเข่าหลังจากการวิ่งเพิ่มมากขึ้นเรื่อยๆ ซึ่งในบางรายเมื่อตรวจอย่างละเอียดกลับพบสัญญาณของข้อเข่าเสื่อมก่อนวัยอันควร

คำตอบไม่ได้มีแค่เรื่องของการ “ใช้งานหนักเกินไป” เพียงอย่างเดียว แต่เป็นเรื่องของชีวกลศาสตร์ในร่างกาย การอักเสบในระดับเซลล์ น้ำหนักตัว ความสมดุลของกล้ามเนื้อ และไลฟ์สไตล์ที่เร่งรีบ ซึ่งปัจจัยเหล่านี้ล้วนส่งผลให้เนื้อเยื่อในข้อเข่าเสื่อมสภาพเร็วกว่าปกติ

บทความนี้จะอธิบายให้เข้าใจแบบไม่ซับซ้อน แต่เจาะลึกถึงกลไกที่ทำให้ในยุคนี้ “ข้อเข่าเสื่อม” ไม่ใช่โรคของคนแก่เพียงอย่างเดียวอีกต่อไป

แท้จริงแล้ว โรคข้อเข่าเสื่อม (Knee Osteoarthritis) คือ “กระบวนการอักเสบเรื้อรังของข้อต่อ (Chronic Joint Inflammation)” ที่ส่งผลกระทบต่อโครงสร้างต่างๆ ดังนี้

• กระดูกอ่อนผิวข้อ ถูกทำลายและบางลง
• กระดูกใต้กระดูกอ่อน มีการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างและแข็งตัวขึ้น
• เยื่อหุ้มข้อ มีการอักเสบและสร้างน้ำในเข่าเพิ่มขึ้น
• เส้นเอ็นและกล้ามเนื้อรอบเข่า ทำงานไม่สมดุลและขาดความมั่นคง

ดังนั้น โรคนี้จึงเป็นภาวะที่ค่อยๆ พัฒนา ไม่ได้เกิดจากการใช้งานหนักเพียงครั้งเดียว แต่เกิดจาก “การสะสมของแรงกดที่ผิดธรรมชาติ” ต่อเนื่องเป็นเวลานาน

ตามหลักชีวกลศาสตร์ น้ำหนักตัวทุกๆ 1 กิโลกรัมที่เพิ่มขึ้น จะเท่ากับแรงกดที่เข่าต้องรับตอนเดินประมาณ 3–6 เท่า และอาจเพิ่มเป็น 8 เท่าขณะเดินขึ้นลงบันได

ดังนั้น คนอายุ 25 ปี ที่มีน้ำหนักตัวเพิ่มขึ้น 10 กิโลกรัมภายในเวลาไม่กี่ปี ข้อเข่าจะต้องรับภาระเพิ่มขึ้นเทียบเท่ากับแบกน้ำหนัก 30–60 กิโลกรัมในทุกก้าวที่เดิน ส่งผลให้กระดูกอ่อนสึกหรอเร็ว เกิดการอักเสบซ้ำๆ และมีอาการเจ็บเข่าเวลาใช้งานหนัก

คนรุ่นใหม่หันมาใส่ใจสุขภาพด้วยการเข้าฟิตเนส วิ่งมาราธอน หรือออกกำลังกายแบบ HIIT กันมากขึ้น แต่หลายคนเริ่มโดยไม่มีการประเมินโครงสร้างร่างกายก่อน เช่น

• กล้ามเนื้อสะโพกอ่อนแรง ทำให้หัวเข่าบิดเข้าด้านในขณะลงน้ำหนัก (Knee Valgus)
• ภาวะเท้าแบน ทำให้แนวแรงที่กระทำต่อเข่าเอียงไปด้านในมากกว่าปกติ
• กล้ามเนื้อสะบักและลำตัวไม่มั่นคง ส่งผลให้ท่าทางการวิ่งผิดเพี้ยนไปโดยไม่รู้ตัว

 เมื่อโครงสร้างร่างกายยังไม่พร้อม แต่มีการเพิ่มความหนักของการออกกำลังกายที่เร็วเกินไป จึงกลายเป็นกลไกที่เร่งให้ข้อเข่าพังในระยะยาว

การนั่งทำงานหน้าคอมพิวเตอร์ทั้งวัน การนั่งรถนานๆ หรืออาชีพที่ต้องยืนต่อเนื่อง ส่งผลเสียต่อระบบกล้ามเนื้อ

• กล้ามเนื้อหน้าขา (Quadriceps) เกิดการเกร็งค้างและตึงตัว
• กล้ามเนื้อสะโพก (Gluteus Muscles) เกิดภาวะอ่อนแรงจากการไม่ได้ใช้งาน
• เส้นเอ็นรอบเข่า ขาดความยืดหยุ่น

 ความไม่สมดุลเหล่านี้ทำให้แรงกระแทกขณะเคลื่อนไหวถูกส่งไปที่ข้อเข่าโดยตรงแทนที่จะถูกกล้ามเนื้อช่วยดูดซับ นี่จึงเป็นเหตุผลว่าทำไมคนทำงานออฟฟิศถึงมีอาการปวดเข่าได้ ทั้งที่ไม่ได้เล่นกีฬาหนักเลย

การบาดเจ็บในอดีต เช่น เอ็นไขว้หน้าฉีก (ACL Injury) หมอนรองกระดูกเข่าฉีก (Meniscus Tear) หรือกระดูกสะบ้าเคยเคลื่อนหลุด จะเพิ่มโอกาสการเกิดข้อเข่าเสื่อมเร็วกว่าคนปกติถึง 3–7 เท่า

เพราะถึงแม้จะได้รับการรักษาจนหายดีแล้ว แต่ “ความมั่นคงของข้อต่อ” อาจไม่กลับมาสมบูรณ์เหมือนเดิม และรูปแบบการลงน้ำหนักอาจเปลี่ยนไปตลอดเวลา

พฤติกรรมเช่น การรับประทานอาหารหวานจัด อาหารไขมันสูง การนอนดึก ความเครียดสะสม และการไม่ออกกำลังกาย ล้วนเป็นตัวกระตุ้นให้เกิดภาวะอักเสบเรื้อรังในร่างกาย

การอักเสบนี้จะส่งผลให้คุณภาพของกระดูกอ่อนลดลง เยื่อหุ้มข้อไวต่อการกระตุ้น และฟื้นตัวได้ช้าหลังการใช้งานหนัก ทำให้คนอายุ 30 ปีบางคนมีสภาพข้อเข่าที่เสื่อมสภาพคล้ายกับผู้สูงอายุ

อาชีพอย่างเช่น ช่างฝีมือ ครูอนุบาลที่ต้องก้มๆ เงยๆ พนักงานโรงงาน พนักงานยกของ หรือเกษตรกรที่ต้องนั่งยองๆ ท่าทางเหล่านี้ทำให้เกิดแรงกดภายในข้อเข่าสูงกว่าปกติหลายเท่า และเพิ่มความเสี่ยงให้ข้อเสื่อมก่อนวัย

แม้จะยังไม่เห็นความเสื่อมชัดเจนเหมือนในผู้สูงอายุ แต่สัญญาณเริ่มต้นมักมีดังนี้

• ปวดเข่าจากการขึ้นลงบันได
• ปวดบริเวณหน้าเข่าหรือรอบลูกสะบ้าเมื่อนั่งงอเข่านานๆ
• ข้อเข่ามีเสียงดัง “กรอบแกรบ” เวลาขยับหรือเหยียดขา
• วิ่งแล้วรู้สึกเจ็บแปลบที่ด้านหน้าหรือด้านในของเข่า
• มีอาการเข่าบวมตึงหลังจากออกกำลังกาย
• รู้สึกว่าเข่าไม่มั่นคง หรือรู้สึกเหมือนเข่าจะหลุดง่าย

 อาการเหล่านี้คือสัญญาณเตือนเริ่มต้นของการเสื่อมสภาพในระดับเนื้อเยื่อที่ไม่ควรมองข้าม

1.  เสริมสร้างความแข็งแรงของกล้ามเนื้อสะโพกและแกนกลางลำตัว
2. เพื่อช่วยลดแรงกระแทกที่ส่งไปถึงเข่าโดยตรง ท่าบริหารที่แนะนำ เช่น Glute Bridge, Clamshell, Step Down และ Dead Bug
3. ควบคุมน้ำหนักตัวให้เหมาะสม
4. เป็นวิธีที่ช่วยลดแรงกดทับที่ข้อเข่าในระยะยาวได้ดีที่สุด
5. ตรวจเช็กท่าทางการเดินและการวิ่ง
6. เพื่อแก้ไขจุดที่ทำให้เข่ารับแรงผิดปกติ และปรับปรุงท่าทางให้เหมาะสม
7. เลือกการออกกำลังกายแบบค่อยเป็นค่อยไป (Progressive Overload)
8. ควรเพิ่มความหนักหรือระยะทางทีละน้อย ประมาณ 10–15% ต่อสัปดาห์ เพื่อให้ร่างกายปรับตัวทัน
9. เสริมความแข็งแรงรอบเข่าอย่างสมดุล
10. เน้นฝึกกล้ามเนื้อทั้งส่วนหน้าขา (Quadriceps) หลังขา (Hamstrings) และน่อง (Calf Muscles) ให้มีความแข็งแรงและยืดหยุ่นพอดีกัน

• มีอาการปวดเข่าเรื้อรังนานเกิน 2–4 สัปดาห์
• รู้สึกเจ็บเฉพาะเวลาออกแรง เช่น ขณะวิ่ง หรือขึ้นบันได
• มีอาการเข่าบวมซ้ำๆ
• มีประวัติเคยบาดเจ็บที่เข่ามาก่อน
• รู้สึกว่าเข่ามีการหมุนเข้าหรือออกผิดปกติขณะเคลื่อนไหว

การเข้ารับการประเมินจะช่วยค้นหาสาเหตุที่แท้จริง เช่น ภาวะกล้ามเนื้อไม่สมดุล สะโพกอ่อนแรง หรือแนวขาผิดรูป ซึ่งเป็นปัจจัยเสี่ยงที่คนส่วนใหญ่อาจไม่รู้ว่าตนเองมี

ข้อเข่าเสื่อมในคนวัยหนุ่มสาวเกิดจากการผสมผสานกันของหลายปัจจัย ทั้งพฤติกรรมการนั่งนาน การออกกำลังกายที่ไม่เหมาะสม น้ำหนักตัวเกิน อุบัติเหตุในอดีต และภาวะอักเสบในร่างกาย การรู้ทันสาเหตุและเริ่มปรับพฤติกรรมตั้งแต่วันนี้ จะช่วยลดโอกาสการเจ็บเข่าเรื้อรังและช่วยยืดอายุการใช้งานของข้อเข่าให้ยาวนานขึ้น

ที่ Zenista Clinic คลินิกกายภาพบำบัด เรามีโปรแกรมการตรวจประเมินข้อเข่า แนวขา และโครงสร้างร่างกายอย่างละเอียด พร้อมวางแผนการฟื้นฟูและรักษาข้อเข่าเสื่อมเฉพาะบุคคลสำหรับคนวัยทำงานและนักกีฬา ท่านสามารถเข้ารับบริการได้ที่ Zenista Clinic ซึ่งเราพร้อมให้บริการทั้งที่คลินิกกายภาพบำบัดชลบุรี และคลินิกกายภาพบำบัดเพชรบุรี

ติดต่อสอบถามข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่ Line ID: @zenista