กายภาพบำบัดช่วยรักษาข้อเข่าเสื่อมได้อย่างไร

โรคข้อเข่าเสื่อม หรือที่เรียกในทางการแพทย์ว่า "Knee Osteoarthritis" เป็นภาวะความเสื่อมของข้อที่พบได้บ่อยและส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตอย่างมาก โดยเฉพาะในกลุ่มผู้สูงอายุ และผู้ที่มีปัจจัยเสี่ยงต่างๆ เช่น น้ำหนักตัวเกิน หรือมีประวัติการบาดเจ็บที่ข้อเข่ามาก่อน การเสื่อมของข้อเข่าทำให้ผู้ป่วยต้องเผชิญกับอาการปวดเข่า ข้อติดขัด และในบางครั้งอาจสูญเสียความสามารถในการทำงานของข้อต่อไปอย่างถาวร

ข้อเข่าเสื่อมคืออะไร? โรคข้อเข่าเสื่อมเกิดจากการสึกหรอและเสื่อมสภาพของ "กระดูกอ่อน" ที่ทำหน้าที่เป็นเบาะรองรับแรงกระแทกและหุ้มปลายกระดูกต้นขากับกระดูกหน้าแข้งไว้ เมื่อกระดูกอ่อนนี้บางลงหรือสลายไป จะทำให้กระดูกเกิดการเสียดสีกันโดยตรงขณะเคลื่อนไหว ร่างกายจะตอบสนองด้วยการสร้างกระดูกงอก (Bone Spur) ขึ้นมาบริเวณขอบข้อ และมักจะเกิดการอักเสบของเยื่อหุ้มข้อตามมา ซึ่งเป็นสาเหตุหลักของอาการปวดเข่า โดยเฉพาะเมื่อมีการเคลื่อนไหว ข้อเข่าจะรู้สึกแข็ง ขยับไม่คล่อง และอาจมีเสียงกรอบแกรบในข้อเข่าได้

ผู้ป่วยที่เป็นโรคข้อเข่าเสื่อมมักจะมีอาการต่างๆ ที่ค่อยๆ พัฒนาขึ้นอย่างช้าๆ ดังนี้

• อาการปวดข้อเข่า ซึ่งเป็นอาการหลัก โดยเฉพาะอย่างยิ่งในตอนเช้าหลังตื่นนอน หรือหลังจากนั่งอยู่ในท่าเดิมเป็นเวลานาน และอาการมักจะปวดมากขึ้นเมื่อมีการใช้งานข้อเข่า เช่น การเดิน หรือการขึ้นลงบันได
• อาการข้อเข่าฝืดตึง ทำให้รู้สึกว่าการเคลื่อนไหวไม่ราบรื่นเหมือนเดิม ไม่สามารถงอหรือเหยียดข้อเข่าได้สุดพิสัยการเคลื่อนไหว
• อาการบวมรอบข้อเข่า ซึ่งอาจเกิดขึ้นเป็นครั้งคราว โดยเป็นผลมาจากการอักเสบและการสะสมของน้ำในข้อเพิ่มขึ้น
• เสียงกรอบแกรบ (Crepitus) เมื่อมีการขยับข้อเข่า ซึ่งเกิดจากการเสียดสีของผิวข้อที่ไม่เรียบ
• ความไม่มั่นคงของข้อเข่า ในบางรายอาจรู้สึกว่าข้อเข่าอ่อนแรง ไม่มีแรง หรือรู้สึกเหมือนข้อเข่าจะหลุดหรือพับไปเองขณะเดิน
• การเปลี่ยนแปลงรูปร่างของข้อเข่า ในระยะที่เป็นมาก อาจสังเกตเห็นว่าข้อเข่ามีขนาดใหญ่ขึ้นจากการบวมหรือการมีกระดูกงอก หรืออาจมีลักษณะขาโก่งเข้าหรือโก่งออกผิดปกติ

เป็นการรักษาที่มีบทบาทสำคัญและมีประสิทธิภาพอย่างยิ่งสำหรับผู้ป่วยข้อเข่าเสื่อม โดยเน้นการใช้วิธีการรักษาที่ไม่ต้องใช้ยาเป็นหลักและไม่ต้องผ่าตัด ซึ่งเป็นหัวใจสำคัญของการดูแลแบบอนุรักษ์นิยม (Conservative Treatment) นักกายภาพบำบัดจะทำการประเมินอาการ สภาพร่างกาย และข้อจำกัดของผู้ป่วยแต่ละรายอย่างละเอียด แล้วจึงวางแผนการรักษาที่เหมาะสมและปลอดภัยเฉพาะบุคคล

วิธีการรักษาด้วยกายภาพบำบัด การทำกายภาพบำบัดสำหรับโรคข้อเข่าเสื่อมเป็นกระบวนการที่ผสมผสานเทคนิคการรักษาหลายอย่างเข้าด้วยกัน

1. การออกกำลังกายเพื่อการบำบัด (Therapeutic Exercise) การออกกำลังกายแบบเฉพาะเจาะจงถือเป็นหัวใจสำคัญที่สุดของการรักษาและฟื้นฟู ประกอบด้วย

• การยืดกล้ามเนื้อ (Stretching Exercises) เพื่อเพิ่มความยืดหยุ่นและลดความตึงตัวของกล้ามเนื้อและเส้นเอ็นรอบข้อเข่า ช่วยให้ข้อเคลื่อนไหวได้ดีขึ้นและลดอาการข้อฝืด
• การเสริมสร้างกำลังกล้ามเนื้อ (Strengthening Exercises) โดยเฉพาะอย่างยิ่งกล้ามเนื้อต้นขาด้านหน้า (Quadriceps) และกล้ามเนื้อรอบสะโพกและต้นขาด้านหลัง (Hamstrings) ซึ่งเป็นกล้ามเนื้อสำคัญที่ช่วยพยุงและเพิ่มความมั่นคงให้ข้อเข่า ทำให้สามารถรองรับน้ำหนักและลดแรงกดทับที่กระทำต่อผิวข้อโดยตรงได้
• การฝึกการทรงตัว (Balance Training) เพื่อเพิ่มความมั่นคงของข้อเข่าในขณะยืนและเดิน ช่วยปรับปรุงการทำงานประสานกันของกล้ามเนื้อและข้อต่อ และช่วยป้องกันความเสี่ยงในการหกล้มซึ่งเป็นอันตรายอย่างยิ่งสำหรับผู้ป่วยข้อเข่าเสื่อม

 2. การรักษาด้วยเครื่องมือและพลังงานทางกายภาพบำบัด (Therapeutic Modalities)นักกายภาพบำบัดอาจเลือกใช้เครื่องมือต่างๆ เพื่อช่วยลดอาการปวดและการอักเสบ

• การรักษาด้วยความร้อน (Heat Therapy) เช่น การใช้แผ่นร้อนหรือการประคบอุ่น ช่วยลดอาการปวดตึงและเพิ่มการไหลเวียนของเลือด ทำให้กล้ามเนื้อผ่อนคลายและเตรียมพร้อมสำหรับการออกกำลังกาย
• การรักษาด้วยความเย็น (Cold Therapy) เช่น การใช้เจลเย็นหรือการประคบน้ำแข็ง ช่วยลดการอักเสบและอาการบวม โดยเฉพาะหลังจากการทำกิจกรรมหรือการออกกำลังกาย
• การรักษาด้วยคลื่นไฟฟ้า (Electrical Stimulation) เช่น เครื่อง TENS (Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation) ซึ่งใช้กระแสไฟฟ้าอ่อนๆ เพื่อช่วยลดอาการปวดได้อย่างปลอดภัย
• การรักษาด้วยคลื่นอัลตราซาวด์ (Ultrasound Therapy) ใช้คลื่นเสียงความถี่สูงส่งผ่านไปยังเนื้อเยื่อชั้นลึก เพื่อช่วยลดการอักเสบและเร่งกระบวนการซ่อมแซมของเนื้อเยื่อ

 3. การบำบัดด้วยมือ (Manual Therapy) เป็นเทคนิคที่นักกายภาพบำบัดใช้มือในการรักษา เพื่อให้ผลการรักษาที่เฉพาะเจาะจงยิ่งขึ้น

• การนวดบำบัด (Therapeutic Massage) เพื่อลดความตึงตัวของกล้ามเนื้อ เพิ่มการไหลเวียนของเลือด และช่วยลดอาการปวดได้อย่างมีประสิทธิภาพ
• การขยับข้อต่อ (Joint Mobilization) เป็นเทคนิคการขยับข้อต่ออย่างนุ่มนวลโดยนักกายภาพบำบัด เพื่อช่วยเพิ่มช่วงการเคลื่อนไหวของข้อเข่าและลดอาการข้อติดขัด
• การยืดกล้ามเนื้อและพังผืดแบบเฉพาะเจาะจง เพื่อปรับปรุงความยืดหยุ่นของเนื้อเยื่อรอบข้อต่อ

4. การให้ความรู้และคำแนะนำในการใช้ชีวิตประจำวัน (Patient Education)นักกายภาพบำบัดจะสอนและให้ความรู้แก่ผู้ป่วยเกี่ยวกับ

• ท่าทางที่ถูกต้อง ในการนั่ง ยืน เดิน และทำกิจกรรมต่างๆ เพื่อลดภาระต่อข้อเข่า
• การปรับปรุงสภาพแวดล้อมที่บ้านหรือที่ทำงาน ให้เหมาะสมกับสภาพของผู้ป่วย เช่น การจัดห้องน้ำ การเลือกใช้เก้าอี้
• การเลือกใช้อุปกรณ์ช่วยอย่างเหมาะสม เช่น ไม้เท้า อุปกรณ์พยุงเข่า (Knee Support) หรือการเลือกรองเท้า
• กิจกรรมที่ควรหลีกเลี่ยง เพื่อป้องกันไม่ให้อาการแย่ลงหรือเกิดการบาดเจ็บซ้ำ

การศึกษาวิจัยทางการแพทย์หลายชิ้นได้แสดงให้เห็นว่าการทำกายภาพบำบัดอย่างสม่ำเสมอมีประสิทธิภาพในการ

• ลดอาการปวด โดยมีรายงานว่าสามารถลดคะแนนความปวดลงได้โดยเฉลี่ย 20-40%
• เพิ่มช่วงการเคลื่อนไหวของข้อเข่า ทำให้ผู้ป่วยสามารถงอและเหยียดเข่าได้ดีขึ้น
• เพิ่มความแข็งแรงของกล้ามเนื้อรอบข้อเข่าอย่างมีนัยสำคัญ
• ปรับปรุงความสามารถในการทำงานและทำกิจกรรมในชีวิตประจำวัน เช่น การเดิน หรือการขึ้นลงบันได
• อาจช่วยชะลอการเสื่อมของข้อเข่า และลดความจำเป็นในการผ่าตัดในผู้ป่วยบางรายได้

 นอกจากการรักษาด้วยกายภาพบำบัดแล้ว ผู้ป่วยข้อเข่าเสื่อมสามารถช่วยดูแลตนเองเพิ่มเติมได้โดย

• การควบคุมน้ำหนัก น้ำหนักตัวที่เกินไปจะเพิ่มแรงกดทับที่ข้อเข่าอย่างมหาศาล มีข้อมูลว่าการลดน้ำหนักเพียง 5 กิโลกรัม สามารถช่วยลดแรงกดทับที่ข้อเข่าขณะเดินได้มากถึง 20 กิโลกรัม
• การออกกำลังกายสม่ำเสมอ ควรเลือกการออกกำลังกายแบบที่มีแรงกระแทกต่ำ (Low-impact exercise) เช่น การว่ายน้ำ การปั่นจักรยาน หรือการเดินในน้ำ ซึ่งจะช่วยเสริมสร้างกำลังกล้ามเนื้อโดยไม่เพิ่มแรงกดทับที่ข้อเข่า
• การเลือกรองเท้าที่เหมาะสม ควรสวมรองเท้าที่มีการรองรับอุ้งเท้าและมีการดูดซับแรงกระแทกที่ดี จะช่วยลดแรงกดทับที่ส่งผ่านไปยังข้อเข่าได้

ผู้ป่วยควรปรึกษาแพทย์หรือนักกายภาพบำบัดเมื่อ

• มีอาการปวดข้อเข่าติดต่อกันนานมากกว่า 2 สัปดาห์ แม้จะพักการใช้งานแล้วก็ตาม
• อาการปวดรุนแรงจนรบกวนการนอนหลับในตอนกลางคืน
• ข้อเข่ามีอาการบวมหรือแดงอย่างต่อเนื่องและไม่ยุบลง
• ไม่สามารถทำกิจกรรมในชีวิตประจำวันได้ตามปกติเพราะอาการปวดเข่า
• รู้สึกว่าข้อเข่าไม่มั่นคง หรือรู้สึกเหมือนข้อเข่าจะหลุดหรือทรุดลงไปขณะเดิน

การรักษาข้อเข่าเสื่อมด้วยกายภาพบำบัดต้องอาศัยความต่อเนื่องและความร่วมมือจากผู้ป่วย ผลการรักษาที่ดีที่สุดจะเกิดขึ้นได้เมื่อผู้ป่วยปฏิบัติตามคำแนะนำของนักกายภาพบำบัดอย่างสม่ำเสมอทั้งที่คลินิกและที่บ้าน

กายภาพบำบัดนับเป็นทางเลือกการรักษาที่มีประสิทธิภาพและปลอดภัยสำหรับผู้ป่วยข้อเข่าเสื่อม การรักษาแบบองค์รวมที่ผสมผสานทั้งการออกกำลังกายเพื่อการบำบัด การใช้เทคนิคการรักษาด้วยมือและเครื่องมือทางกายภาพบำบัด รวมถึงการให้ความรู้เรื่องการดูแลตนเอง จะช่วยให้ผู้ป่วยสามารถจัดการกับอาการได้ดีขึ้น ลดอาการปวด และมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นได้อย่างยั่งยืน

หากคุณกำลังประสบปัญหาเรื่องข้อเข่าเสื่อม หรือต้องการปรึกษาเกี่ยวกับการรักษาด้วยกายภาพบำบัด สามารถเข้ารับบริการได้ที่ Zenista Clinic คลินิกกายภาพบำบัด

ทีมนักกายภาพบำบัดผู้มีประสบการณ์ของเราพร้อมให้คำปรึกษาและวางแผนการรักษาที่เหมาะสมกับอาการของคุณโดยเฉพาะ ท่านสามารถเข้ารับบริการได้ที่ Zenista Clinic ซึ่งเราพร้อมให้บริการทั้งที่คลินิกกายภาพบำบัดชลบุรี และคลินิกกายภาพบำบัดเพชรบุรี

ติดต่อสอบถามข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่ Line ID: @zenista เริ่มต้นดูแลสุขภาพข้อเข่าของคุณวันนี้ เพื่อคุณภาพชีวิตที่ดีกว่าในอนาคต